Pobornici teorije zavjere dijele na društvenim mrežama post koji sadrži kratki video Partizanskog groblja u Mostaru te shemu koja prikazuje kako je spomenuti spomenički kompleks zamišljao njegov autor Bogdan Bogdanović.
Teoretičari zavjere u opisu navode da se radi o “shemi maternice i reptila” (arhivirano ovdje i ovdje).
Dakako, u pitanju je besmislica.
Prije nego pojasnimo simboliku Bogdanovićevog spomeničkog kompleksa, osvrnimo se na shemu koja prema teoretičarima zavjere predstavlja žensku, odnosno maternicu reptila. Riječ je o shemi spomeničkog kompleksa koja se sastoji od dva dijela: u crveno je obojen dio projekta koji je realiziran, a u žuto dio kompleksa koji je prema Bogdanovićevim planovima imao biti pridodat postojećem. Jedini dio iz druge faze projekta koji je realiziran jeste betonski rezervoar za prikupljanje kišnice, smješten u podnožju padine na koju je položeno Bogdanovićevo Partizansko groblje.
Kako je arhitekt objašnjavao simboliku Partizanskog groblja?
Kad je riječ o simbolici, sam autor Bogdanović pisao je: “Gradeći mostarski akronekropolis bio sam ponet nekom dubokom, unutrašnjom vatrom. Ne baš jednostavan i lak posao obavljao sam bez mučnine i zamora i, u stvari, obuzet nekim za mene novim poimanjem života i smrti. Možda je apsurdno reći, ali kao da sam se nadao da ću nešto od svoje potajne radosti pokloniti i svojim ‘novim prijateljima’, čija su se imena – muslimanska, srpska, hrvatska – tek počela ređati na terasama nekropole. Njihov mali zagrobni grad, kao što sam i obećao porodicama, gledao je u samo srce starog Mostara i u danas porušeni most vrhovnog majstora Hajrudina, taj nekad najlepši i najsmeliji most na svetu, delo božanske graditeljske statike, pred kojom je mali Bogdan bio sićušan kao pred natprirodnom pojavom. Partizanska nekropola je bila Mostar u malom, replika grada na Neretvi, njegov idealni dijagram. Međutim, taj ideogram grada, taj hijeroglif, taj kameni znak nije bio baš beznačajnih dimenzija. Dostizao je obrise nekog od skromnijih, prabalkanskih, heladičkih akropolja. Od ulazne, donje kapije do česme na vrhu (Quelle, Brunnen) trebalo je savladati dvadeset i nešto metara visinske razlike i, vijugavim, kamenim serpentinama propešačiti uzbrdo dobrih tri stotine metara. Put na gore pokazivala je voda koja se preko zvonkih orgulja slivala u susret posetiocu…”.
U tekstu objavljenom u mostarskoj informativnoj reviji MM, u lipnju 1997. godine, autor je naveo ponešto i o inspiraciji za Partizansko groblje u Mostaru: “Kamena alegorija o dva grada nije se sasvim slučajno i bez ikakvih podsticaja spolja obrela na jednom od surih, kamenih bregova zapadnog Mostara. Početne formule verovatno mi je ponudila moja ondašnja lektira. Naime, prilično neodređeno, negde između zemlje i neba – bar tako kažu knjige starostavne – lebdi grad Hurqualya, sufitski parnjak manihejske Terrae lucidae, koja je u gnostičarskim spekulacijama predstavljala neku vrstu polazne stanice za otiskivanje u svet divnih, naivnih, ali večitih filozofskih i kosmo-poetskih slika. A ja sam smatrao da mostarski pali antifašistički borci, takoreći još dečaci i devojčice, imaju makar simbolično, pravo na lepotu snova. U razdoblju kad se spomenik gradio, dakle u jednom već uveliko mirnodopskom, spokojnom, birokratskom, pa i bezosećajnom mentalnom i moralnom okruženju, iz vremenske perspektive od dvadesetak godina, čistota njihovih pobuda i bezgranično, naivno samopožrtvovanje mogli su podsetiti još jedino na tragične dečje krstaške pohode (Kinderkreuzzuge).”
Bogdanovićevo “pravo na lepotu snova” skupina entuzijasta uzela je kao egidu za internet stranicu posvećenu njegovom monumentalnom djelo, gdje se – na adresi partizansko.info – zainteresirani mogu detaljno informirati o spomeničkom kompleksu u Mostaru.
Što je o Partizanskom groblju napisala arhitektica Maša Čelebić?
U opsežnom članku o Partizanskom groblju objavljenom na portalu specijaliziranom za arhitekturu i dizajn “Tristotrojka”, podgorička arhitektica Maša Čelebić piše: “Bio je to veliki kompleks koji je trebao da prevaziđe visinsku razliku od dvadeset metara. Koristeći kamen iz rijeke Neretve, duga zakrivljena šljunkovita staza je početak koji oponaša mostarske puteve na taj način formirajući šetačku stazu, koja je podijeljena na dva dijela sa kaskadnom vodom u sredini. Staze vode do terasa koje su izgrađene na padini brda. Na ovim terasama se nalazi 630 apstraktnih kamenih spomen-ploča na kojima su uklesana imena palih antifašista”.
“Izvori pokazuju da postoji mnoštvo različitih značenja iza ovih spomen-ploča, jedni govore da predstavljaju slobodu i oslobođenje od patnje, dok drugi izvori govore da su kamene ploče oblikovane tako da podsjećaju na rezove stabala, koji bi simbolizovali prekid i odvajanje od mladosti. Ipak neki pokušavaju da kažu da su kamene ploče dizajnirane u obliku cvijeta, što bi moglo da predstavlja ‘cvjetanje’ novog života iz zemlje”, kaže Nibl (Niebyl, 2016), piše Čelebić u tekstu iz 2019. godine.
U tekstu se navodi i da je “Bogdanović pozvan 1959. godine da projektira memorijalni kompleks za 810 palih antifašista Drugog svjetskog rata iz Mostara na Bijelom Brijegu, južno od periferije grada”. “Bogdanovićev cilj je bio da napravi nekropolis po ugledu na stare etrurške lokalitete na Bliskom istoku (Niebyl, 2016). Nekropolis predstavlja grad mrtvih naspram grada živih, sa istim popločanim putevima, ulicama i kapijama, to je mikrokosmos grada Mostara (Mackic, 2015)”, stoji u tekstu.
Arhitekt Bogdan Bogdanović, dakle, nije Partizansko groblje pravio po uzoru na maternicu žene, odnosno reptila, niti je njegovom djelu ispravno pridavati takvo značenje.
